شیما جعفرزاده – دستیار واحد منابع انسانی شرکت طبیعت زنده ( سینره )
رفتار سازمانی و اخلاق در سازمانها
مقدمه :
رفتار سازمانی درباره نحوه ی برخورد مردم، افراد و گروه ها در سازمان ها بحث می کند . به عبارت دیگر با مطالعه در حوزه رفتار سازمانی ، خواهیم توانست به سوالات مهمی در حوزه منابع انسانی پاسخ دهیم .
پرسش هایی مانند :
" عوامل موثر بر عملکرد شغلی ، تعامل کارکنان ، تعهدشغلی، رهبری و سبک های مدیریتی چیست؟ "
یا :
"چرا افراد در یک سازمان به روش خاصی رفتار میکنند؟ "
مطالعه رفتار سازمانی به سه بخش تقسیم میشود:
1- افراد در سازمان (بخش میکرو)
2- گروه های کاری (بخش میانی)
3- سازمان ها چگونه رفتار میکنند ؟ (سطح کلان)
وب سایت "ارتباطات سازمانی" رفتار سازمانی را اینگونه تعریف میکند :
" ایجاد راهی که افراد و گروه ها تعامل بیشتری در محیط کار داشته باشند برای ایجاد تاثیرات مثبت در بهره وری سازمان بسیار حائز اهمیت است. پس مدیران باید بتوانند انواع رفتار سازمانی را در محیط کارشان شناسایی نمایند تا بتوانند عملکرد شرکت شان را کنترل نمایند" .
مدیریت رفتار در سازمانها به موضوعات ذیل خلاصه میشود:
1- کنترل مدیریتی: در دو سطح کنترل مستبدانه و کنترل تعاملی خلاصه می شود.
2- اخلاق : شرکتی که سیاست اخلاقی قوی و مشخصی را در سازمانش خلق و استفاده مینماید متوجه خواهد شد که اخلاق نقش به سزایی در رفتار سازمانی دارد.
3- مسئولیت پذیری
4- آزار و اذیت ( به عنوان یک رفتار سازمانی منفی)
اخلاق سازمانی
اخلاق در یک سازمان نشان میدهد که چگونه آن سازمان به محرکهای داخلی و خارجی پاسخ میدهد. اخلاق سازمانی به فرهنگ آن سازمان متکی است و شباهت و ارتباط مستقیم با رفتار سازمانی در سطوح کوچک و کلان دارد. اخلاق سازمانی ارزشهای آن سازمان را برای کارکنان آن سازمان یا دیگران ( صرف نظر از اینکه مقررات آن سازمان چه میگوید ) بیان میکند.
اخلاق مجموعه اصول و ارزشهایی است که فرد با استفاده از آن اعمال و تصمیمهایش را مدیریت میکند. یک سازمان زمانی شکل میگیرد که افراد با علایق و زمینههای متفاوت در چارچوبی مشترک متحد میشوند تا با همکاری بتوانند به اهدافی معین برسند.
کد های اخلاقی( منشور اخلاقی )درون سازمانی مجموعهای از اصول است که سازمان را در تصمیمها، برنامهها، و سیاستهایش هدایت میکند. فرهنگ سازمانی اخلاق مدار ، از رهبران و کارکنانی تشکیل میشود که به این منشور اخلاقی پایبند باشند.
فلسفه اخلاقی سازمان می تواند از بسیاری جهات ( از جمله شهرت، بهره وری و خط پایان سازمان ) مورد توجه باشد.
اخلاق در یک سازمان می تواند مزیت قابل توجهی برای سازمان بشمار برود . یک فرهنگ اخلاقی سازمانی مثبت موجب افزایش روحیه کارکنان در یک سازمان می شود که می تواند باعث افزایش بهره وری و حفظ کارکنان شود. بهره وری بیشتر باعث افزایش کارایی سازمان می شود و افزایش هزینه نگهداری کارکنان نیز ، هزینه های جایگزینی کارمندان را کاهش می دهد.
عناصر اخلاقی پایه :
حداقل چهار عنصر وجود دارد که هدف آن ایجاد یک فرهنگ اخلاقی و رفتاری برای کارکنان در یک سازمان است. این عناصر عبارتند از:
1) کدهای اخلاقی و استانداردهای مکتوب ( موسوم به کد اخلاقی)
2) آموزش اخلاق برای مدیران و کارکنان
3) در دسترس بودن مشاوره اخلاقی ( در موقعیت های خاص )
4) سیستم های گزارش محرمانه
سازمان های پیشرو به طور مداوم برای ایجاد فضای اخلاقی بهتر در محیط کسب و کار تلاش می کنند. در واقع سازمانها باید بتوانند یک محیط کاری اخلاقی ایجاد کنند تا یک سازمان اخلاقی ایجاد شود. همچنین شرکتها باید بر اخلاقیات کارکنان تمرکز کنند تا کسب و کار اخلاقی ایجاد کنند.
کارمندان باید تفاوت بین آنچه در سازمان قابل قبول و یا غیر قابل قبول است را بدانند. این استانداردها در کدهای اخلاقی (مکتوب) نوشته شده است. در حقیقت کدهای اخلاقی ، عبارتند از فرم های کتبی از عملکرد قابل قبول کارکنان ، در برابر انتظارات کارفرما.
کتابچه راهنمای کارکنان معمولا شامل قوانین مربوط به انتظارات و عواقب ناشی از سوء رفتار می شود. معمولا کتابچه های راهنما به طور واضح قوانین، دستورالعمل ها و استانداردهای یک سازمان و همچنین قوانین، مقررات و قوانین احتمالی مرتبط با آن را مشخص می کنند ، بدیهی است که با توسعه ارتباطات ، و وجود زیرساختهای مبتنی بر وب ، امروزه این کتابچه ها میتوانند بصورت الکترونیک یا در قالب اپلیکیشن ارائه گردند .
تصورات غلط رایج در مورد اخلاق درکار:
1- اخلاق کاری بیشتر یک موضوع دینی است
2- کارکنان ما با اخلاق هستند پس ما نیازی به اخلاق در کار نداریم
3- اخلاق در کــار یکــی از زمینــه های فلسفه، دین شناسی و علوم آکادمیک است
4- اخلاق کاری غیرضروری است ، چرا که اخلاق کاری واضح و روشن است
5- اخلاق کاری عبارتست از نصیحت کردن آدمهای بد توسط آدمهای خوب
6- اخلاق در کار یک پدیده جدید است که به خاطر توجه زیاد مطبوعات پرطرفدار و مطبوعات مدیریتی بحث آن داغ شده است در صورتی که سابقه رواج بحث اخلاق کار به حداقل 2000 سال پیش برمی گردد
7- اخلاق را نمی توان مدیریت کرد
8- اخلاق کار همان مسئولیت اجتماعی است
9- سازمان ما مشکل قانونی ندارد، بنابراین، ما اخلاقی هستیم
10- مدیریت اخلاق در محیط کار ، فایده ای برای سازمان ندارد
فواید مدیریت اخلاق در محیط کار :
1 - توجه به اخلاق کار به بهبود اساسی اوضاع در برخی از جوامع انجامیده است.
2 - برنامه های اخلاق باعث می شود که در شرایط آشفته، سازمان عملکرد اخلاقی خود را حفظ کند.
3 - برنامه های اخلاق باعث شکل گیری کــارهـای گروهی قوی و افزایش بهره وری می شود.
4 - برنامه های اخلاق باعث رشد کارکنان می شود.
5 - برنامه های اخلاق ما را از قانـونی بودن خط مشی های سازمان مطمئن می کند.
6 - برنامه های اخلاق باعث جلوگیری از عمل مجرمانه ، و قصور و کم کاری می شود.
7 - برنامه های اخلاق به مدیریت ارزشهای مطرح در مدیریت کیفیت، و برنامه ریزی استراتژیک کمک می کند.
8 - برنامه های اخلاق به ایجاد تصویری مثبت از سازمان در نزد مردم کمک می کند ، و میتواند موجب ارتقاء تصویر مردم از سازمان ( برند کارفرمایی ) شود .
ابزار های اخلاقی:
که به واسطه ی آنها میتوان اخلاق را در سازمان ها نهادینه نمود عبارتند از کدهای اخلاق، کدهای رفتار، خط مشی ها و رویه ها، روشهای حل معضلات اخلاقی و آموزش.
کد اخلاق :
کد اخلاق شامل مجموعه ارزشهایی است که نسبت به دیگر ارزشها برای سازمان در اولویت قرار داده شده است و باید توسط کارکنان و مدیران پیروی شوند. ارزشهایی چون صداقت، درستی، وفای به عهد ، وفاداری، احترام، استقلال، حفظ اسرار، متانت، ادب، مدارا، ایمان و اعتقاد، پاسخگویی، کمال جویی، دلسوزی، ملاحظه دیگران را کردن، کمک، تقسیم منافع، مهربانی، عدالت و انصاف، بی طرفی، ثبات رأی، پایبندی به قانون، خدمت به اجتماع و... .
کدهای رفتاری شامل رفتارهایی است که مطلوب سازمان است و باید در محیط کار انجام شوند. کد رفتار می تواند شامل موارد زیر باشد: نوع پوشش کارکنان در محیط کار، عدم استفاده از موادمخدر، پیروی از دستورات مافوق، عدم قبول رشوه، عدم استفاده ازاموال سازمان برای مصارف شخصی، گزارش دادن اعمال غیرقانونی، حفظ اسرار سازمان، عدم تبعیض قومی یا جنسی، پیروی از قوانین و مقررات و... .
کدهای رفتاری با توجه به ارزشهای مندرج در کدهای اخلاقی تدوین می شوند.
ایجاد کد ها :
برای ایجاد یا گردآوری کدهای رفتاری ، لازم است اقدامات زیر صورت بگیرند :
1. ارزشهایی را که لازم است با قوانین و مقررات مرتبط هماهنگ شوند، بازنگری کنید.
2. در هر زمینه ای ببینید کدام ارزشها رفتارهای اخلاقی مطلـوب آن زمینه را ایجاد می کنند.
3. ارزشهایی را که برای حل و فصل مسائل جاری سازمان موردنیاز هستند شناسایی کنید ( عارضه یابی کنید ) .
4. ارزشهای اخلاقی را که برای ذینفعان (کارکنان، مشتریان، تامین کنندگان، جامعه محلی) مهم هستند لحاظ کنید.
5. در مورد اهدافی که کدها برای آن طراحی میشوند، شفاف باشید.
6. باید ایدهها و همچنین حمایت تمام سطوح سلسله مراتب سازمان را در خصوص کدهای اخلاقی داشته باشید.
7. از آخرین تحولات در قوانین و مقررات که روی صنعت شما تاثیر میگذارد، آگاه باشید.
8. کد اخلاقی را باید تا جایی که امکان دارد ساده و صریح نوشت. از بهکار بردن اصطلاحات تخصصی و غیرعمومی باید پرهیز کرد.
9. باید به سوالات و موقعیتهای واقعی که در محل کار پیش میآیند، پاسخ دهید.
10. منابعی را که برای راهنمایی و کسب اطلاعات نیاز است، فراهم کنید.
11. کد اخلاقی باید کاربرپسند باشد زیرا اگر یک کد اخلاقی مورد استفاده قرار نگیرد، به این معنا است که شکست خورده است.